Het boek ’Gevelstenen in Huizen’ komt voort uit het artikel dat Sandra Scholtz-Bunschoten Henk Schipper in 2011 schreven voor Tussen Vecht en Eem. Het tweetal ging daarna gewoon verder met het fotograferen, beschrijven en verklaren van gevelstenen.

Scholtz, geboren en getogen in Huizen, is bestuurslid van de lokale historische kring en actief in diverse werkgroepen. Schipper, afkomstig uit Hilversum, is verbonden aan het archief van de Kring en heeft het beheer over de kaarten, documenten en krantenknipsels.

Omdat zij tijdens hun inventarisatie veel belangrijke nieuwe gegevens en verhalen konden noteren, besloot de Kring een boek het licht te doen zien. Als bijdrage aan de geschiedschrijving van Huizen.

Sloop

In het boek zijn geen losse monumenten, beelden, kunstwerken en muurankers beschreven. Wel echte gevelstenen (dus met een afbeelding), eerste stenen, plaquettes (van steen of kunststof, en alleen als ze iets over het gebouw of de bewoners memoreren), enkele tegeltableaus, en gevelstenen die bewaard zijn gebleven na de sloop van een gebouw.

Maar liefst 106 van de 154 exemplaren die in het boek in woord en beeld worden beschreven vallen in de categorie ’eerste stenen’. Daarbij inbegrepen zijn ’laatste stenen’, aangebracht na de bouw of restauratie. En ’memorie-stenen’, doorgaans geplaatst ter gelegenheid van een jubileum van een gebouw.

De oudste bewaard gebleven eerste steen dateert van 1807. Die is te vinden boven de voordeur van de fraaie klokgevel van het Rijksmonument Zeeweg 5. Zoals bij de grootste groep (28 stuks)beschreven eerste stenen is hij ’gelegd’ door een kind, te weten de indertijd 14-jarige Willem Voorthuizen.

Merkwaardig

De auteurs noemen het vermelden van een datum op een gebouw ’op zich merkwaardig’. ,,Men kan het verklaren door het bouwen als een klein stukje van de geschiedenis te beschouwen en dit met vermelding van het bouwjaar vast te leggen.”

De aardigste plaatjes leveren doorgaans de echte gevelstenen op, waarvan Scholtz en Schipper er een 25-tal hebben opgenomen. Deze hebben een afbeelding en maar zelden een naam, jaartal of andere tekst. Gevelstenen kan je met name aan de villa’s aan de westzijde van het dorp bewonderen. In het oude dorp kom je ze nauwelijks tegen.

Veel stenen hebben een boodschap, benadrukken de auteurs. Zo heeft het oude gemeentehuis aan de Naarderstraat - naast een eerste steen uit 1939 - het wapen van Huizen boven de hoofdingang. ,,Het nieuwe heeft een steen die de belangrijkste aspecten van de bevolking uitbeeldt, echter wel op een zeer bescheiden manier”, betreuren de auteurs. ,,Heel hoog is er toch ook nog het wapen van Huizen te zien.”

Kanonskogel

De vijf kilo zware kanonskogel in de gevel van gemeentelijk monument aan de Zeeweg 38 heeft geen echte boodschap, wel een aardig verhaal. Hij is in 1987 ingemetseld door Haindruk van het Noordereinde, als verrassing voor zijn dochter, huisarts Dittie Rebel.

Naamstenen kunnen iets vertellen over het gebouw of een idee: Huizerend, Senang (’tevreden’) of Panta Rhei (’alles stroomt’). Afbeeldingen refereren soms aan de naam van de bewoners, zoals de baarsjes op het landhuis aan de Nieuwe Bussumerweg. Daar woonde indertijd (dokter) A. den Baars.

Boven de voordeur van een tiental huizen in De Trompstraat is een bijzonder gevelsteentje ingemetseld. Onder een Indisch ogende olielamp staat ’Pelita’. Dat is de naam van de in 1946 opgerichte stichting, die zich gerepatrieerde Indische Nederlanders ondersteunde. Onder meer door het bouwen van woningen, zoals in 1951 in Huizen geschiedde. Dit is maar een van de vele wetenswaardigheden in het leerzame bladerboek.

De beschreven gevelstenen zijn verdeeld over negen hoofdstukken (delen van Huizen) en volgens bepaalde routes op volgorde gezet. Handig is de index met namen van straten en personen.

Bescheiden

De auteurs stellen zich bescheiden op. Hun zoektocht was niet systematisch en er zullen dus hiaten zijn. ,,Wij maken ons niet de illusie dat de verzameling hier getoonde stenen compleet is.” Vandaar de oproep aan de lezer om met informatie over ontbrekende stenen te komen, en aanvullende gegevens over de al beschreven exemplaren.

’Gevelstenen in Huizen’ is voor 14,95 euro te koop bij de boekhandels Flevo en Bruna (Centrum en Oostermeent) en het Huizer Museum. Leden van de historische kring betalen 11,50 euro bij vier afhaaladressen.