Als neerlandicus heeft Sjors ten Tije een grote interesse voor tekst. Uit zijn analyse van stijl, inhoud en opbouw blijkt dat kiezers het niet altijd makkelijk hebben. Hieronder de meest opvallende punten uit de programma’s van de tien deelnemende partijen in de gemeente Huizen.
Leefbaar Huizen
Dat deze partij de afgelopen vier jaar in de oppositiebanken heeft gezeten, is te zien. Op veel pagina’s is een sneer naar de afgelopen periode te vinden. De partij zegt zich bijvoorbeeld wél te gaan houden aan alle beloftes, en na de verkiezingen haar woorden na te komen. Tussen de regels staat forse kritiek op het collegebeleid van de laatste jaren. Toch zijn veel standpunten van Leefbaar Huizen vrij algemeen (’zwerfafval moeten we voorkomen of opruimen’ en ’jongeren moeten meedoen aan politieke discussies’), waardoor het risico bestaat dat ook deze wensen niet worden vervuld.
CDA
Dit programma blinkt uit in ordening. Een leeswijzer maakt de structuur van de tekst meteen duidelijk. Daarna bespreekt de partij haar visie, haar belangrijkste uitgangspunten en de toekomstige ontwikkelingen in Huizen. Dan volgt het uitgebreide inhoudelijke deel. Daarin vindt de lezer opsommingstekens waardoor punten goed van elkaar te onderscheiden zijn. Wel begint bijna elke zin met ’Het CDA wil/vindt/maakt’. Meer creativiteit is hier geen overbodige luxe.
PvdA
Deze oppositiepartij hanteert een minder strijdvaardige stijl dan bijvoorbeeld Leefbaar Huizen. Het programma opent met de mededeling dat ’er in Huizen al veel zaken op orde zijn’. Ook beperkt ze zich - in tegenstelling tot veel andere partijen - tot een aantal thema’s. De PvdA is van de tien partijen het meest bescheiden.
Healthy Earth
Met twee pagina’s heeft deze partij veruit het kortste programma. De focus ligt volledig op de door de mens beperkte leefwereld van wilde dieren. Ondanks dat de vormgeving van het stuk wat amateuristisch aandoet, komt de partij wel met een paar concrete manieren om haar plannen te realiseren. Het programma van Healthy Earth komt inhoudelijk best krachtig over. De dt-fout op de eerste pagina doet daar wat afbreuk aan.
VVD
Ook het programma van de VVD is met vijf pagina’s beknopt. Toch behandelt de partij veel verschillende speerpunten. Sport, ondernemers, woningbouw: alles komt langs. Hoofdstukken hebben een verschillende stijl. Waarschijnlijk heeft het programma meer auteurs. Er zijn veel dooddoeners toegevoegd om zoveel mogelijk thema’s te bespreken. Neem dit punt over hulpdiensten: ’Politie, brandweer en ambulances moeten op tijd zijn als je ze nodig hebt en voor hun taak berekend zijn’. Dat is toch de normaalste zaak van de wereld?
Dorpsbelangen Huizen
In het programma van Dorpsbelangen Huizen neemt de lezer door 168 komma’s in tien pagina’s tekst een hoop adempauzes. Veel zinnen zijn onvolledig (’Jongeren hier actief bij betrekken bv. ’s middags een rondje rond de school laten lopen’). Ook valt de partij nogal eens in herhaling (’Het dorpse karakter van Huizen moet behouden blijven’). Wel komt DBH met concrete oplossingen voor problemen.
D66
Ondanks dat deze partij de afgelopen periode in het college heeft gezeten, geeft het met haar hoge ’moet-gehalte’ (zie kader linksonder) aan dat er de komende jaren nog ontzettend veel moet veranderen. Daarmee maakt D66 zich ook ietwat ongeloofwaardig. In de inleiding zegt ze tussen de regels door ’alles’ belangrijk te vinden, van duurzaamheid en goede bereikbaarheid tot zorg en cultuur. Na het lezen van het partijprogramma lijkt het realiseren van al deze wensen bijna onmogelijk.
SGP
Deze partij heeft maar liefst vijftig pagina’s nodig om haar verhaal te doen. Lezers die meer willen weten over de speerpunten zijn genoodzaakt om het hele boekwerk door te worstelen. Nergens is een beknopte versie van het programma te vinden. Dat had wel gekund, omdat de partij veel ruimte neemt om uitgebreide algemeenheden van een utopische wereld te beschrijven.
GroenLinks
Dit programma heeft twee gezichten. Enerzijds geeft het een duidelijke en concrete visie weer in een goed gestructureerde tekst, anderzijds is het heel erg lang. Met het vermelden van Artikel 1 bij de entree van het gemeentehuis heeft de partij wel een opvallende wens.
ChristenUnie
Wie denkt dat de SGP een lang programma heeft, kent dat van de ChristenUnie nog niet. In achtenvijftig pagina’s licht de partij haar beloftes voor de komende vier jaar toe. Toch is dit boekwerk wel behapbaar (zie kader rechtsboven). Verder de bekende problemen: het inhoudelijke deel telt erg veel pagina’s, veel verschillende thema’s en algemeenheden. In de lange teksten wordt relatief weinig gezegd.
Overeenkomsten en verschillen
Uit bovenstaande analyse blijkt dat alle partijprogramma’s iets ’eigens’ hebben. Toch zijn er ook genoeg punten waarop ze met elkaar te vergelijken zijn. Hieronder een analyse van vier opvallende thema’s.
Veiligheid
Veiligheid en handhaving zijn essentiële maar ingewikkelde thema’s. De meest nietszeggende speerpunten zijn dan ook op dit gebied te vinden.
De VVD komt in haar partijprogramma met veel dooddoeners rond veiligheid. Zinnen als ’Hufters die geweld plegen pakken we hard aan’ of ’Hulpverleners horen ongestoord hun werk te kunnen doen’ zijn volop aanwezig. Het zijn uiteraard belangrijke punten, maar de VVD zegt niet hoe ze deze problemen wil aanpakken.
Ook de SGP heeft veel ruimte nodig om weinig te zeggen over (on)veiligheid. In drie pagina’s komt de partij nauwelijks met concrete voorbeelden om criminaliteit en overlast aan te pakken. Wel stimuleert de partij ’keurmerken’ en een gezamenlijke en passende aanpak van problemen. Hoe precies? Dat blijft onduidelijk.
Ook GroenLinks maakt zich schuldig aan loze woorden. De partij zegt dat ’alertheid nodig is om infiltratie van de onderwereld in de bovenwereld tegen te gaan’ en vindt het belangrijk dat boa’s, gemeente, politie en jongerenwerk nauw samenwerken. Een kritische lezer stelt hierbij al snel de vraag hoe dat precies moet worden uitgevoerd. Concreet wordt het programma op deze punten niet.
In Huizen ’moet er nog veel gebeuren’
Het zijn gebruikelijke formuleringen in verkiezingsprogramma’s: ’De gemeente moet erop toezien dat’, of ,’Er moet naar de inwoners geluisterd worden’. Toch schieten sommige partijen door in het gebruik van het ’moeten’, terwijl andere dit werkwoord juist lijken te vermijden.
Wanneer een partij in haar programma zegt dat er iets ’moet gebeuren’, klinkt daar al snel kritiek op het beleid van het huidige college in door. Daarom is het te verwachten dat de formulering vooral in programma’s van oppositiepartijen terugkomt. Hieronder een kort overzicht.
Aantal keer ’moeten’ per pagina
Dorpsbelangen Huizen: 6,7
D66: 3,8
Leefbaar Huizen: 3,6
VVD: 1,8
PvdA: 1,4
Uit deze gemiddelden blijkt dat er volgens Dorpsbelangen Huizen veel ’moet veranderen’. Ze lijkt haar eigen inbreng in de laatste vier jaar een beetje te ondermijnen. Twee oppositiepartijen, VVD en PvdA, doen juist het tegenovergestelde.
Herhaaldelijk gebruik van ’moeten’ kan ook voor irritatie bij de lezer zorgen.
Breed publiek
Elke politieke partij wil zoveel mogelijk stemmen binnenhalen. Welke partijen hebben een toegankelijk partijprogramma dat begrijpelijk is voor een groot publiek?
GroenLinks en ChristenUnie vallen het meest op. Beide partijen hebben drie verschillende versies van hun partijprogramma’s: een uitgebreid en inhoudelijk stuk, een overzicht en korte uitleg van belangrijke speerpunten én een beknopte lijst van deze punten.
Het verschil tussen die versies is bij GroenLinks wel ontzettend groot. Vergeleken met het partijprogramma van vierenveertig pagina’s is de ’toegankelijke versie’ érg kort. Daarin zegt de partij alleen dat zij wil dat Huizen een gemeente is waar eerlijk wordt gedeeld, de gezonde balans wordt hersteld en GL voor ieders vrijheid staat.
Het programma van Leefbaar Huizen is ook toegankelijk voor een breed publiek. De partij zegt in haar inleiding dat haar programma in begrijpelijk Nederlands is geschreven, zonder dubbele bodems. Op de ietwat lastige eerste pagina na klopt die mededeling. Het programma is relatief beknopt en logisch opgebouwd, maakt gebruik van handige opsommingstekens, bevat geen omslachtige formuleringen en is dus voor iedereen begrijpelijk.
Vormgeving
Niet alleen de woorden, maar ook vormgegeving van een programma heeft invloed op de lezer en het beeld dat de partij uitdraagt.
Op de voorpagina van het programma van de VVD lopen alle kandidaten naar de lezer toe. Linksonder staat een illustratie van een opgestroopte mouw, vergezeld door de tekst ’KIES VOOR DOEN’. De partij laat duidelijk merken dat het de komende periode aan de slag wil.
D66 heeft het minst aan vormgeving gedaan. In het partijprogramma is niet eens het logo van de partij te vinden. Dat is waarschijnlijk een bewuste keuze. De partij legt zo de nadruk volledig op de inhoud van haar programma. Dat is voldoende voor de kiezer die de tijd neemt om alle programma’s grondig door te nemen, maar onvoldoende voor zij die visueel gegrepen willen worden door een programma.
De PvdA is de enige partij die in haar tekst gebruikmaakt van afbeeldingen. Sommige zijn nietszeggend, zoals een man die achter zijn laptop werkt, andere laten bekende plekken in Huizen zien. Afbeeldingen zijn echter niet netjes geplaatst, niet even groot en lijken willekeurig gekozen. Daarmee dragen ze niet heel positief bij aan de leeservaring van het programma.
