De pilotenvakbond VNV wil dat overheden een grotere rol gaan spelen in het adviseren van luchtvaartmaatschappijen over veilige vliegroutes. ,,Arkefly en ook KLM kunnen niet continu de hele wereld overzien. Instanties als de AIVD en MIVD hebben veel informatie of zouden die moeten hebben. Die moeten ze snel en betrouwbaar delen'', stelt voorzitter Steven Verhagen.

Het ongeluk met de MH17 heeft de vliegroutes onder de aandacht gebracht. De kortste weg is niet altijd de beste. Bepaalde maatschappijen vlogen al niet meer over het oosten van Oekraïne, terwijl KLM en Malaysian daar boven de tien kilometer wel veilig dachten te kunnen vliegen.

,,Blijkbaar hadden de opstandelingen wapens waarmee ze toestellen op grote hoogte konden neerhalen. De regering van Oekraïne moet dat ook geweten hebben omdat al enkele eigen transporttoestellen naar beneden waren gehaald. Oekraïne had gewoon het luchtruim moeten sluiten. Daar ligt wat mij betreft de primaire verantwoordelijkheid'', meent Verhagen.

,,In principe is ieder land zelf verantwoordelijk voor een veilig luchtruim. Wanneer er gevaar is voor de burgerluchtvaart moet die overheid het luchtruim sluiten, zoals Libië nu heeft gedaan. Maar Syrië doet dat weer niet, terwijl het er zo gevaarlijk is dat de meeste maatschappijen daar niet meer overheen vliegen. Ook KLM niet.''

Aivd

Maar veel landen zien het volgens Verhagen als gezichtsverlies wanneer ze in een conflictsituatie hun luchtruim sluiten. ,,Dus moeten inlichtingendiensten die rol meer voor hun rekening nemen. Nu hebben ze een informele rol, zodat niemand iets verweten kan worden wanneer het wel fout gaat. We geven de hete aardappel gewoon door en gaan onder een steen zitten. Voor grote maatschappijen als bijvoorbeeld KLM is het onmogelijk om de hele wereld in de gaten te houden, laat staan voor kleinere bedrijven zoals Arkefly.''

Vorige week besloten juist verschillende branche- en koepelorganisaties om alles in het werk te stellen om informatie rond het luchtruim van conflictgebieden helder en breder beschikbaar te krijgen. Maar volgens Verhagen zal dat nooit leiden tot een wereldwijd adviesbureau. ,,Dat is een utopie. Dan wil iedereen zich indekken en gaat een luchtruim te snel dicht zoals bij een aswolk. Of krijg je allerlei politiek gekonkel waardoor het niet dicht gaat als dat wel zou moeten.''

De Amerikanen hebben een uitgebreide organisatie. De FAA geeft per land adviezen aan reizigers en luchtvaartmaatschappijen. ,,Maar wat voor een Amerikaanse maatschappij een gevaarlijke situatie is, zoals Noord-Korea, hoeft dat voor een Europese of Aziatische maatschappij niet te zijn'', onderstreept Verhagen.

Inschatting

De luchtvaart moet altijd situaties inschatten. ,,Dat doe je met allerlei situaties dus ook met vulkaanuitbarstingen, orkanen en conflicthaarden'', benadrukt Verhagen. ,,Tot nu toe waren we gewend wel over de meeste conflictgebieden heen te kunnen vliegen.

Op grote hoogte heb je niet het gevaar van raketten die vanaf de schouder worden afgevoerd. Maar als een van de schouder afgevuurde raket drie tot vier kilometer hoogte kan komen, wat dan als die vanaf een berg met een hoogte van zes kilometer wordt afgeschoten? Maar ook dan wordt altijd nog de afweging gemaakt of in dat conflictgebied wordt geprobeerd om commerciële vliegtuigen neer te halen. Eigenlijk is dat nooit het geval. Ook in Oekraïne ga ik er nog steeds vanuit dat het een fout was en dat de opstandelingen niet opzettelijk een passagiersvliegtuig hebben neergehaald. Een cruciaal element voor de burgerluchtvaart, nog los van de geopolitieke consequenties.''

KLM

KLM wil niet uitvoerig ingaan op de manier waarop afwegingen worden gemaakt. Wel wordt benadrukt dat op die 17de juli honderden vluchten over deze drukke luchtroute over Oost-Oekraine gingen. Ook Air France zou daar gevlogen hebben.

Hoewel KLM en Air France niet één gezamenlijke afdeling hebben, wordt wel alle beschikbare informatie met elkaar gedeeld. De terughoudendheid van KLM heeft wellicht te maken met de Onderzoeksraad voor Veiligheid. Die onderzoekt namelijk niet alleen waarom de MH17 is neergestort, maar ook hoe veilige vliegroutes worden gekozen en de passagierslijsten worden bijgehouden.